------------------------------------------------------------------------------------
De nieuwe voorzitter van het Braziliaanse hof, Cármen Lúcia Antunes Rocha (62), wekt hoge verwachtingen. De sober levende 'opperrechter van het volk' wil rechters uit hun ivoren torens halen.
De beëdiging van de magere magistraat - Lúcia verklapte in een interview dat ze maar veertig kilo weegt - was groot nieuws in Brazilië. Ze brak het protocol door de aanwezige president Michel Temer in eerste instantie te negeren. "Ik richt me tot uwe excellentie de Braziliaanse burger. De hoogste autoriteit over ons ambtenaren," zo begon ze haar rede in het pompeuze hoofdstedelijke justitiepaleis.
Opmerkelijke taal in een land waar rechters al eeuwen in ivoren torens leven. Dat begon in de koloniale tijd. Portugal had een tekort aan rechters in zijn woeste overzeese gebiedsdeel. Het lokte togadragers uit Europa via vorstelijke levenslange privileges naar Zuid-Amerika.
Daaraan is weinig veranderd sinds de Braziliaanse onafhankelijkheid in 1822. Een bekend voorbeeld is de riante huurvergoeding die alle rechters krijgen. Het bedrag van 1200 euro - vijf keer het Braziliaanse minimumloon - wordt gewoon gestort, ook als een rechter in de plaats waar hij werkt een eigen huis heeft.
Het rechterlijke apparaat slokt door hoge personeelskosten jaarlijks 1,8% op van het Braziliaanse bnp. Ter vergelijking: in Portugal en Duitsland is dat 0,3%.
Volgens collega's zijn de luxe regelingen Lúcia altijd een doorn in het oog geweest. Onlangs hekelde ze het 'optuigen' van rechterlijke lonen met extraatjes. "Privileges horen niet thuis in een republiek."
Zelf valt ze in de rijke ambtenarenstad op door haar bijna spartaanse levensstijl. Make-up gebruikt ze zo min mogelijk. Een dienstchauffeur weigert ze. Lúcia rijdt liever zelf in haar Opel Astra naar het hof aan het Plein der Drie Machten.
Aan een schoonmaakster of kok heeft ze ook geen behoefte. Eten doet de alleenstaande Braziliaanse sowieso weinig. Gewoonlijk bestaat haar avondmaaltijd uit toastjes en yoghurt, weten bekenden. Haar fragiele postuur roept bij een enkeling vragen op over haar fysieke weerbaarheid. "Ze is zo dunnetjes. Ze eet niks. Zou ze het wel aankunnen?", mijmerde een vrouwelijke senator tijdens de beëdiging.
Na afloop van de ceremonie brak Lúcia nogmaals het protocol. Ze stak een stokje voor de traditionele welkomstcocktail. De kersverse opperrechter zag helemaal geen reden voor een feestje. Uit een peiling blijkt dat ruim 80% van de Brazilianen ontevreden is over het functioneren van de rechterlijke macht.
Toch lobbyde haar voorganger Ricardo Lewandowski voor een collectieve salarisverhoging. De elf leden van het hof, ofwel het Supremo Tribunal Federal (STF), krijgen het hoogste loon van het Braziliaanse ambtenarenapparaat. Lewandowski wilde het plafond ophogen van negen- naar elfduizend euro, wat zou doorwerken in de hele salarispiramide.
"Funest", zei Lúcia in haar eerste interview na de benoeming. Brazilië kampt al met een gapend begrotingstekort door de zwaarste recessie sinds de jaren dertig.
Soberheid kreeg Lúcia van huis uit mee. Ze groeide op in een achtkoppig katholiek gezin in Espinosa, een stadje in de semiwoestijn van de deelstaat Minas Gerais. Vader verdiende de kost met een tankstation tegenover het lokale forum. Veel luxe leverde dat niet op thuis.
Moeder was veeleisend voor de kinderen. Vooral voor de drie dochters. Ze hamerde erop dat ze harder moesten leren dan hun broers. Alleen zo konden ze hogerop komen in het extreme macholand dat Brazilië in de jaren zestig was.
De kleine Carmen werd op haar tiende naar een internaat gestuurd. Ze belandde op zevenhonderd kilometer van het ouderlijk huis, in Belo Horizonte. "Het was zwaar. Ik miste thuis", zo blikte ze later terug. Toch hield ze het acht jaar vol op de school Sacré-Coeur de Jésus. De nonnen wekten haar elke ochtend om klokslag vijf. "Ik heb er wel discipline geleerd."
Lúcia blijft voor haar studie in Belo Horizonte, de hoofdstad van de deelstaat die bijna zo groot is als Frankrijk. Ze doet rechten en een master constitutioneel recht. "Ze was briljant en ijverig", aldus haar scriptiebegeleider aan de federale universiteit van Minas Gerais.
De ambitieuze mineira klimt snel op in het regionale justitieapparaat. Ze werkt als advocaat, aanklager en schopt het tot procureur-generaal. Tegelijkertijd timmert ze wetenschappelijk aan de weg. Ze publiceert zeven boeken en ruim zeventig artikelen. Voor relaties houdt ze weinig tijd over, laat staan voor een gezin. "Ze heeft altijd gezegd dat ze niet zou trouwen", weet een nicht.
De komeetachtige carrière levert Lúcia in 2006 een plek op in het prestigieuze Supremo. Het is oud-president Luiz Inácio 'Lula' da Silva die haar benoemt. Ze is pas de tweede Braziliaanse vrouw die de eer ten beurt valt. En de eerste die het waagt om in een lange broek op het werk te komen in het 125 jaar oude mannenbolwerk.
Het hof krijgt de laatste jaren steeds meer invloed en zichtbaarheid. De debatten van de hoge rechters zijn live te volgen via de televisie. Ze hebben daarbij dikwijls het laatste woord over de grote ethische en sociale kwesties van de Braziliaanse samenleving.
De streng-katholieke Lúcia kan geloof en werk goed scheiden. Ze deinst er niet voor terug om de kerk te bruuskeren. Zo stemt ze vóór stamcelonderzoek en abortus van embryo's met een ernstige hersenafwijking. Ook het organiseren van 'wietmarsen' (ter legalisering van softdrugs) en het geregistreerd partnerschap voor homoseksuelen keurt ze goed.
Ook in de Braziliaanse politiek speelt het hof in toenemende mate een rol. Alle strafklachten tegen volksvertegenwoordigers komen op het bordje van Lúcia cum suis. Dat zijn er nogal wat: ruim de helft van de parlementariërs heeft er één of meer aan de broek hangen. Veel last hebben ze daar meestal niet van. Processen lopen doorgaans vast in de trage, overbelaste molens van het hof.
Toch zorgt de nieuwe opperrechter voor nervositeit in het congres. Lúcia staat bekend om haar harde beslissingen in corruptiezaken die wél worden afgehandeld. Zo was ze in 2013 de motor achter de veroordeling van Natan Donadon, het eerste parlementslid sinds de terugkeer van de democratie (1985) dat rechtstreeks naar de gevangenis ging. "Daarmee brak ze met een traditie van straffeloosheid", zegt Sérgio Moro, een bekende onderzoeksrechter die haar "excellente reputatie" looft.
Zelf is Moro een popster in Brazilië. De magistraat uit de zuidelijke stad Curitiba is de drijvende kracht achter Operatie Wasstraat, een diepgravend onderzoek naar de miljardenzwendel bij staatsoliebedrijf Petrobras. Hij veroordeelde tientallen machtige ondernemers en politici (zonder immuniteit) - een noviteit voor Brazilië. Moro ziet Lúcia als een bondgenoot in zijn strijd tegen klassenjustitie.
Onlangs zette het hof daarbij een belangrijke stap. Veroordeelden met geld voor advocaten kunnen in het complexe Braziliaanse rechtssysteem tót wel vijf keer in beroep. Maar een meerderheid van het hof, onder leiding van Lúcia, vonniste dat straffen voortaan na het eerste beroep kunnen worden uitgevoerd.
De landelijke advocatenbond was woedend. Lúcia wuift de kritiek weg. "Het kan niet zo zijn dat een veroordeelde moordenaar twintig, dertig jaar lang zijn straf ontloopt. Dat zorgt ervoor dat mensen het recht in eigen hand nemen. Zeker bij ons in het binnenland," zo wees ze op haar wortels in de ruige semiwoestijn van Minas Gerais.
Het aantreden van Lúcia heeft ook gevolgen voor de 1500 medewerkers van het hof. Ze eist een hoger werktempo, want er liggen honderdduizenden dossiers op de plank. Zelf handelde ze onlangs vijftig zaken af in één zitting. Het gemiddelde van voorganger Lewandowski was vijf. "Trage justitie is falende justitie", aldus Lúcia.
Ze wordt de '24-uursrechter' genoemd. Een liefdesleven heeft de grijze zestiger inmiddels helemaal uit het hoofd gezet. De schaarse relaties die ze afgelopen decennia wél had, "eindigden zoals ze moesten eindigen. De passie voor mijn leven was groter dan de passie voor een man," onthulde ze in de Folha de São Paulo.
Eenzaam zegt ze zich niet te voelen, dankzij vrienden en familie. Zo belt ze iedere ochtend om zeven uur met haar 98-jarige vader. De weduwnaar, die nog steeds zijn benzinepomp in Espinosa runt, is haar grootste fan.
Haar kinderloosheid voelt evenmin als een gemis. "Je hebt grote moeders die iedereen onder de vleugels weten te houden. Ik wil niemand onder mijn vleugels. Ik wil mensen vleugels geven."
De kerntaak van het hof is het bewaken van de Braziliaanse grondwet. De uit 1988 stammende constitutie geldt als zeer vooruitstrevend. Op papier leven de ruim tweehonderd miljoen Brazilianen in een verzorgingsstaat van het niveau Nederland of Zweden.
Maar bijna dertig jaar later is de grondwet meer droom dan werkelijkheid, erkent Lúcia. De grote Braziliaanse uitdaging van de komende decennia wordt het uitvoeren ervan. "We zijn daarmee al een generatie bezig. Daarom is er zo veel onvrede", zo verklaart ze de massale protesten van de laatste jaren.
Gelijkheid is het meest voorkomende begrip in de grondwet, juist doordat ongelijkheid in haar ogen het grootste Braziliaanse probleem is. Toch vindt ze dat het land al een grote sprong heeft gemaakt. In de jaren tachtig was het bij voorbeeld ondenkbaar dat een vrouw haar baan zou krijgen. "Dat zouden ze toen gênant hebben gevonden."
Lúcia wil haar tweejarige termijn als voorzitter gebruiken om de vrouwenemancipatie een extra zet te geven. Zo lobbyt ze voor meer speciale rechtbanken tegen huiselijk geweld. Zwangere gedetineerden moeten altijd toestemming krijgen om hun kind buiten de gevangenismuren te baren.
Vanaf 2018 is Lúcia weer een 'gewone' hoge rechter, een baan die in Brazilië voor het leven is. Maar doorgaan tot het graf ziet ze zich niet bij het hof, al wil ze nog tientallen jaren blijven werken. "Dat hoeft geen baan bij de overheid te zijn. Ik kan weer als advocaat aan de slag. Ik ga in elk geval door tot ik 104 ben."
----------------------------------------------------------------------------------
Sterke punten: 1) Leeft voor haar werk. 2) Staat dichter bij burger dan gemiddelde Braziliaanse rechter. 3) Sobere levensstijl. 4) Daadkrachtig en intelligent.
Zwakke punten: 1) Ze is erg mager. Een enkeling twijfelt of ze de zware functie aan kan. 2) Haar vonnissen zijn soms zijn erg uitgesproken. 3) Ze zou volgens critici neutraler moeten zijn als rechter.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten